Aalisarneq aamma umiarsuliveqarneq
Kommunimi umiarsualiviit tulaffiusartullu tamarmik Namminersorlutik Oqartussanit pigineqarput. Sanaartukkat taamaalillutik nunatsinni inuiaqatigiinni pingaaruteqarluinnartumik inissisimapput, tassami inuussutissarsiutit pingaarnerit soorlu aalisarneq takornariaqarneq kiisalu nioqqutissanik assartuneq, tamakkunannga pinngitsuuisinnaangillat. Umiarsualiviit assigiinngisitaaqaat, angissutsiminnut, atorneqarnerminnullu tunngatillugu, assigiinngitsunullu pingasunut immikkoortinneqarsinnaallutik: Umiarsualiviit imarpikkoortaatinik tulaffigineqarsinnaasut, umiarsualiviit pajuttaatinik tulaffiusartut, aamma umiarsualiviit nunaqarfinnut an-gallassinermi atorneqartartut.
Umiarsuliaviit, umiarsuillu ingerlaarnerat, nunarsuup sinnerani nunattalu iluani assartuinermi, pingaaruteqarluinnartuupput. Assartueriaatsit assigiinngitsut marluusut tamarmik Royal Arctic Line A/S-mit ingerlatarineqarput. Nunatsinniit avammut assartuineq annerpaartamigut aalisakkanik tunisassianik toqqammaveqarpoq, nunatsinnulli assartorneqartartut tassaanerullutik inissialiornermut sanaartornermullu tunngassuteqartut, aamma nioqqutissat. Taamaattorli 2009-p kingornatigut assartorneqartartut annertussusaat malunnaatilimmik appariaateqarsimapput, nunarsuaq tamakkerlugu aningaasaqarnerup iluani ajornartorsiuteqartoqarnerata kingunerisaanik.
Aalisarneq – pingaartumik raajarniarneq, qaleralinniarneq saattuarniarnerlu – tassaapput inuussutissarsionermi suli tunngavinni pingaarnerpaartaasut, nunattalu aningaasarsiornerani aaliangiisumik pingaarutillit. Tamanna aamma Avannaata Kommunia atuuppoq, nunatta kitaani sinerissap annerpaataanik sineriaqartumi, aalisakkanillu tunisassiornermi, tunisassiorfinnik tunitsivinnillu peqarnerpaaffiusumi.
Ukiuni kingullerni akitigut ineriartornerup, nunarsuarmi niuernermi akitigut appariartorfiusup, ajoraluartumik, aalisarnermik inuussutissarsiummik, tatisisimavoq. Tamatuma kinguneranik, pisariaqarsimavoq aalisakkat pisaasartut amerlassusaasa qaffaavigissallugit, aamma, ataatsimut isigalugu, periaatsinik allanngortitsissalluni, ilaatigut tunisassiorfinnut tamatumunnga attuumassuteqartunut tunngatillugu. Royal Greenland – ingerlatsivittut annerpaatut – eqiterutsitsisariaqarsimavoq aammalu tunisassiorfinnik tunitsivinnillu matooraasariaqarsimalluni. Taamaalilluni Royal Greenland ullumikkut, kommunip iluani summiiffinni arlalinni, 5-nik tunisassior-fiuteqarpoq 7-nillu tunitsiveqarluni. Aaliasarnermik inuussutissarsiuteqarnerup iluani allannguutit, aamma 2000-miilli sutigut tamatigut nukillaariartortoqarnera, malugineqarluarput, pingaartumik nunaqarfinni, tunitsivinnik matusiffiusimasuni, innuttaasut amerlassusaat sulisoqarniarnerlu qiviaraanni.
Nunarsuaq tamakkerlugu unammilleqatigiinneq annertusiartuinnartup, silallu pissusaasa allanngoriartornerisa nunatta imartaanut sunniutaat, siumut eqqarsarluni naaperiarneqassappata, aalisarnermik inuussutissarsiutit iluanni, annertoruujussusarnik aningaalissuteqartoqarnissaa pisariaqartinneqarpoq. Aningaasaliissutaasut aalisariutit namminneq nutarterneqartuarnerannut sammitinneqarlutillu, aamma minnerunngitsumillu talittarfinnut amerlanerusunut pitsaanerusunullu, taakkununngalu atatillugu tunitsivinnut amerlanerusunut, tunngapput.
Naggataatigut – minnerunngitsumillu – umiarsualiviit ilaasunik angallassinermut, umiarsuarsuillu atorlugit takornariartitsinermut, pingaaruteqarluinnarput. Imaatigut angallassineq ukiup ingerlanerani sikusarnera apeqqutaatillugu allanngorartarpoq, aasaaneranilu angallattoqarnerusarluni. Ilaasunik angallassinermi angallassisut pingaarnerit tassaapput, Arctic Umiaq Line, Disko Line, aamma Royal Arctic Byg-deservice, tamarmik Avannaata Kommunia sullissisuusut. Silap pissusaata allanngoriartornera kiisalu takornariaqarnermik aallussinerulernerup kingunerisaanik imaatigut angallannermi piumasaqaatinik nutaanik pissariaqartitsilerpoq, taamaalilluni umiarsuit anginerusut amerlanerusullu – assersuutigalugu umiarsuit nuannaariartaatit nutaaliat – tulassinnaaqqullugit, takuuk immikkoortortami "Turisme", tassani siumut sammisumik kommunimi umiarsuarnik nuannaariartaatinik aallussinermi siuaarsaaqataasussaq.
Tamatuma saniatigut Naalakkersuisut umiarsualiveqarfittut oqartussaaffeqarfinnik toqqaasimapput, taakkulu Avannaatqa Kommuniani piffissami aggersumi pilersaarusiornissamut ilanngunneqassallutik.
Timmisartuussineq
Timmisartuussineq nunatsinni angallannermi qitiulluinnartuuvoq, ullullu tamaasa nassiussanik ilaasunillu angallassinermi atorneqartarluni. Timminersartunut mittarfiit, heliportit, helistop-illu Avannaata Kommunia sumiiffii sammivilersuutit pingaarnerit pillugit nunap assiliornerani takuneqarsinnaapput. Sanaartukkat tamakkua Mittarfeqarfiit pigisaraat ingerlataralugillu. Timmisartut mittarfii anginerit illoqarfinniikkajupput, nunaqarfiilli amerlanersaat heliporteqarlutilluunnit helistop-eqarput. Uummannaq kisimi mittarfeqanngilaq. Mittarfik Qaarsuniippoq Nuussuarmi Uummannamiit 25 km missiliorlugit avannamut kippasinnerusumi. Nunaminertat timmisartuussinermut atugassiissutaasimasut tamarmik, isumannaallisaanermut killeqarfeqarput, makkua pillugit, isikkiviup, mikkiartortarfiullu akornusersuuteqannginnissaat il.il.. Isumannaallisaanermi killeqarfiit nunaminertat atorneqarnissaannut pituttuisuuppuut, makkununga tunngatillugu, sanaartukkat portussusissai taamaalilluni aamma siunissami illoqarfiit alliartorfissaannut.
Ilulissani mittarfiup nunat tamalaat akornanni mittarfinngortinneqarnissaa ukiorpassuarni najukkami kissaataasimavoq taamaanneralu Avannaa Komunianiata siunissami ineriartornissaani aalajangiissuuluinnartussaalluni, soorlu aammattaaq kommuni sanilerisamut Kommune Qeqertalimmut annertuumik pitsaasumik sunniuteqartussaalluni. Ilulissani mittarfissuassap takornariaqarneq aamma najugaqartut amerliseriartussaavaat taamaalillunilu aamma inuussutissarsiutit allat pilersinneqassapput kiisalu akileraarutinit isertitat amerlinerannik tamanna kinguneqassalluni. Kommunimut pilersaarut taamaalilluni mittarfeqarfik 1800 meteriniit 2200 meterinut allilerneqarnissaanut periarfissiivoq.
Kommunip illoqarfiini periarfissat atorluarnissaannut taamaalilluni timmisartortitsinerup iluani attaveqaatitigut ineriartorneq taamaalilluni pilersaarutinut pingaarutilinnut ilannguppoq Kommunimi illoqarfinnut – minnerunngitsumik Kalaallit Nunaata kitaata sineriaani takornariaqarnermik siuarsaasussaalluni.
Aatsitassanik tunisassiorneq
Aatsitassarsiornerup iluani periarfissanut ilaapput kulbrintit aamma atsitassat tassani misissueqqaarnerit arlalissuit ingerlanneqareersimallutik. Aatsitassanik piianernik tigussaasumik ingerlatsisoqarsimavoq taamaattorli suli killilimmik. Uulia gassilu eqqarsaatigalugit Qeqertarsuup kitaani aamma Qimusseriarsuarmi ilisimatusarnerit aamma aallarniutaasumik misissuinerit ingerlanneqarnikuupput.
Tunisassiaq nutaaq alla tasssaavoq puilasuniit imeq imaluunniit ilulissaniit katersuinikkut imeq maqitaq. Imeq tunisassiaq puisaasaaqqanik imeruersaatinut, immiaaqqanut, sikuliornernut assigisaannullu atorneqartarpoq.
Takornariaqarneq
Avannaata Kommunia ataatsimut isigalugu takornariaqarnermi periarfissanik ulikkaarpoq – Nunatsinni annertunersaagunartumik. Taamaattumik takornariaqarneq, aningaasatigut imminut nammattumik ingerlalernissamut, qularnaatsumik matuersaataavoq, ilaatigut kommunip illoqarfiisa nunaqarfiisalu arlallit ingerlaannarnissaannut tunngavimmut ikorfartuutaasinnaalluni, aammattaarli Avannaani siumut sammisumik aningaasaliissuteqarnissamut tunngavissamik pilersitsissutaasinnaalluni. Ilulissat, Qeqertarsuullu Tunua tamaani takornariaqarnermik inuussutis-sarsiornermi eqiteruffittut ingerlaqqissapput, matumani issittumi misigisassanut, alutornartunullu aallaavittut – ilaatigut qimusserneq, umiarsuarsuit takornariartaatit, arfernik takornariarneq, arsarnerit aamma nunaqarfinnut tikeraarneq.
Ineriartortitsinissamut periarfissat annertoqaat, taamaattorli neqeroorutinut atuumalluinnarlutik, matumani eqqarsaatigineqarput, umiarsualiviit, mittarfiit, unnuinissamut periarfissat il.il., sumut inissinneqarneri aamma pitsaassutsit. Attuumassuteqarnermut tunngasoq assingusoq alla tassaavoq, inuussutissarsiutit offshore-ip kingunerisaatut pilersimasut ineriartortinnerat, ilaatigut aatsitassanik siammarterinermut, suliareqqiinermut aamma sulisussarsiornermut tunngatillugu. Kommuneplanip iluaniipput nunaminertat atugassiissutigineqarsimasut arlalissuit, sulili atorneqanngitsut, aallaavittut pisarialittut atorneqarsinnaagaluartut, soorlu takornariaqarnermik inuussutissarsiuteqarnerup, siumut sammisumik ineriartortinneqarnerani.
Piffissami pilersaarusiorfiusumi allannguutit annertunerpaat ilagaat Ilulissani mittarfik anginerusoq, nunatta iluinnaani sullisuunermiit timmisartunik angisuunik nunat tamalaat akornanneersunik tigooqqaasunngortussaq. Allannguut Avannaata Kommunianut tamarmut anntuumik takornariaqarnikkut pitsaasumik kinguneqartussaq, soorlu kommunimut sanilerisamut Qeqertaliup Kommunianut ajornannginnerusumik ilaatigut Qeqertarsuaq aamma Aasiaat tikikkumiarnerulersillugit.
Umiarsuit takornariartaatit eqqarsaatigalugit pissutsit pitsaanerusut aamma Ilulissanut talinnissamut periarfissat aammattaaq piffissami pilersaarusiorfiusumi immikkut sammineqassapput, tassami takornariaqarnerup ilaa annertooq umiarsuit takornariartaatit kommunimi talittarfinnut assigiinngitsunut talissinnaanerannik naatsorsuuteqarnermik pisarmat.
Tamatuma saniatigut Kangia pillugu Ilisimasaqarfik aqqutigalugu UNESCO-mit nunarsuarmioqatigiit eriagisassaattut avammut nittarsaassinissaq immikkut sammineqassaaq taamaaliornikkut pinngortitatsinnik misigisaqanissaq kulturikkullu kingornussavut takornariaanut alutornartunngorlugit ornikkuminarsarlugit.
Silap pissusaasa allanngornerat, ataatsimut isigalugu asimukarsinnaanerup ajornannginnerulerneranik, kinguneqassaaq, umiarsuliviillu ilaat ukioq kaajalallugu angallavigineqarsinnaalissallutik. Tamanna pissutigalugu, sinerissami sumiiffinni alianaatsuni, soorlu Qeqertarsuup Tunuani, kommuneplanikkut nutaanik illuaqqiorfissatut aasarsiortarfiliorfissatullu nalunaaqutserneqarsimasuni – takuuk immikkoortortaq ”Asi”, takornariat illuaraannik, takornariallu unnuiffigissinnaasunut assingusunik, pilersitsiortornissamut soqutiginninneq annertusiartorpoq.
Aammattaaq kommuneplanimi ilaatinneqarput qimussit aqqutaat, aqqusineeqqat pisuttuarfissiallu, takornariaqarnermik inuussutissarsiuteqarnermut iluaqutaasut. Siunertarineqarpoq, aqqusineeqqat asimilu pisuttuartarfiit ataavartumik alleriffigineqarlutillu inerartortinneqartuassasut, qimussillu aqqutaat isumagineqarlutik.
Qimussit aqqutaat takornariartitsinermut atatillugu pingaarutilerujussuupput. Taamaattumik illoqarfiit nunaqarfiillu amerlanersaat nunaminertanik immik-koortitsinikkuupput, qimmilivittut atorneqartussanik – sumiiffiit ilaanni ”qimmit qeqertaat” atugaapput. Siumut isigaluni, nunaminertat tamakkua pigiinnarneqarnissaat, aammalu sumiiffiit ilaanni periarfissanik allilerisoqarnissaa, pingaartinneqarpoq. Pilersaarusiorfimmi atuutilersussami, kommunimut tamarmut qimmeqarnermut qitsuuteqarnermullu malittarisassanik suliaqartoqassaaq, kommuneplanimut immikkoortutut ilanngunneqartussamik.
Inuussutissarsiutit allat
Nunaminertat kommunip inuussutissarsiuteqarfii aamma umiarsualiveqarfii amerlasuut – aalisarnermut attuumassuteqartunik ingerlatsiviit sanaartukkallu ilanngullugit – inuussutissartiunik allarpassuarnik ilaartorneqarsinnaapput, soorlu assassorluni suliffeqarfinnik mikinerusunik, sullissinermik inuussutisarsiuteqarfinnik, quersuarnik, assartuussivinnik tunisassiorfinnillu. Illoqarfinni mikinerusuni nunaqarfinnilu nunaminertat sissamut qanittumiipput, illoqarfinnili anginerulaartuni illoqarfiit iluini immikoortortani allani ”inuussutissarsiuteqarfinnuinnaq” atugassanik nunaminertaqarluni. Nunaminertani inuussutissarsiutinut umiarsualivinnullu atorneqartuni nalinginnaavoq, nipiliorfiuneri isumannaallisaanissarlu pissutigalugit, assersuutigalugu, tankeqarfinnut peqqumaasiviillu ilaannut, ungasissusissamik piumasaqaateqartoqartarnera.
Ataatsimut isigalugu kommunip illoqarfiini nunaqarfiinilu inissaq inuussutissarsiutinut atugassaq 480 ha-nut naapertuuppoq. Naatsorsuutigineqarpoq kommuneplanip ukiuni 12-ni atuuffigisassaani, pisariaqartitsinermut matussutigissallugu, naapertuuttoq. Taamaattumik kommuneplani inuussutissarsiutinut atugassanik nunaminertanik nutaanik atugassaqartitsinngilaq.
Aqqusernit
Kommunimi aqquserngit illoqarfimmiinnangajak siassimapput kiisalu nunaqarfinni pingaarnertut aqquserngit pitsaannginnerusut, najukkami aqquserngit aamma aqquserngit namminersortunit pigineqartut, qamutinut illernit kiisalu nunaqarfinni pisuinnaat aqqutaat.
Siunertaasoq tassaavoq, illoqarfiup ineriartorneranut atatillugu aqqusernit ineriartortinneqassasut – matumani illoqarfiup immikkoortortaa nutaaq, inuussutissarsiutinut immikkoortortaq nutaaq – minnerunngitsumillu – umiarsualivik, timmisartut mittarfiat aamma heliporte nutaaq, nunatsinni angallannermi pissutsinut tunngavippiaasut. Ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu silannaap pissusaasa allanngornerat sunniuteqalersinnaavoq, kommunip iluani illoqarfiit nunaqarfiillu imminnut qaninnerusut akornanni aqquserniortoqarsinnaalerluni, taamaalillunilu innuttaasut nikerarsinnaanerat annertusarlugu. Kisiannili, aqquserniassanut annertunerusunut aningaasartuutit, Namminersorlutik Oqartussanit isumagineqartarput.
Kommunimi aqqusineqarnikkut pissutsit kommunimi pilersaarut aqqutigalugu misissuataarneqarpoq, ingammik aqquserngit ilusaat aamma aqquserngiassat nutartikkat immikkut sammineqarlutik. Tamanna Avannaata Kommuniani aqqusinerpassuit nutarterneqarnerannik aamma atorunnaarsinneqarnerannik kinguneqassaaq. Aqquserngit ilaat biilinut uninngasarfiliarineqassapput aallalli aqqutigineqarsinnaanerat pillugu pitsanngorsarneqassallutik. Aammattaaq illoqarfinni aamma nunaqarfinni aqqusinertut ingerlaarfissiat pitsaassusaat aqqutigineqarsinnaanngorlugit.
Pisuinnaat aqqutaat aamma uninngaarfik angallattunit assigiinngitsunit atorneqarsinnaasoq ”Shared Space” aamma soqutigineqartorujussuupput 2030-llu tungaanut pilersaarusiorfimmi aamma immikkut sammineqassallutik. Aqquserngup sinaani uninggaarfiit aamma inuinnat aqqutaat allilerneqassapput tallilerneqassallutillu, taamaalilluni pisuinnaat ingerlaarfigisinnaasaat nukittorsarneqassallutik kiisalu illoqarfiit iluini taamaalilluni pitsaanerusunik atassusiisoqarsinnaalissalluni.
Ullumikkut aqqusernit atuuttut, aqquserniassatullu pilersaarutaasimasinnaasut, illoqarfinnut nunaqarfinnullu ataasiakkaanut sammivilersuutit pingaarnerit pillugit nunap assiliornerini takuneqarsinnaapput.
